Ayten Alpman'ın Hayatı ve Müzik Kariyeri

Ayten Alpman’ın Gençlik Yılları ve Aile Arka Planı

Ayten Alpman, 10 Ekim 1929 tarihinde İstanbul’da dünyaya geldi. Babası Devlet Tiyatroları müfettişi Fahrettin Alpman, annesi ise sanat dünyasının içinden bir isimdi. Çocukluk döneminde ailesinin ayrılığıyla karşılaşan Alpman, hayatı boyunca bu zorlu deneyimin izlerini taşıdı. Annesi ve üvey babasıyla birlikte büyüyen sanatçı, küçük yaşlardan itibaren sanat ve müziğe olan ilgisini geliştirdi.

Gençlik yıllarında Nişantaşı Kız Lisesi’nde eğitim gören Alpman, burada tanıştığı İlham Gencer sayesinde müzik hayatına adım attı. Başlangıçta İngilizce şarkılar söyleyen sanatçı, kısa sürede Türkçe şarkılara da yöneldi. Ailesinin Malatya’ya taşınmasıyla bir süre anneannesinin yanında kalan Alpman, çocukluk ve gençlik anılarını bir röportajında şöyle anlatmıştı: “Yeşilköy’de doğdum, annem dünyanın en güzel kadınıydı, kızıl saçları vardı. Babamdan ben 3 yaşındayken ayrıldı, ben annemle büyüdüm, babamı çok az hatırlarım. Bir gün Nişantaşı Kız Lisesinde okurken beni görmeye gelmişti, korkudan yanına çıkamadım. Herhalde annemin onu kötülemesinden korkuyordum. Annem dedemin doktoruyla evlendi, çok büyük bir evde kalabalık bir aile olarak yaşardık. Ortaokulu Erenköy Kız Lisesinde bitirdim, leyli olmaktan sıkıldım ve bir yıl da Nişantaşı Kız Lisesinde okudum. Sonra tekrar Erenköy Kız Lisesine döndüm ama kendisine çok yakınlık gösterdiğim bir kız arkadaşımın iftirası yüzünden okuldan uzaklaştırıldım. Hayatım boyunca hep zayıf olanlara, hastalara, özürlülere karşı içimde bir zaaf oldu ama bana da böyle bir arkadaşım ihanet etti, hiç kaçmadığım halde okuldan kaçtığımı söyledi. Disiplin kuruluna verildim ve ceza olarak simsiyah uzun saçlarım bir tarafından kesildi. Üvey babam ‘Bir yıl okula gitme, evde otur sonra tekrar devam edersin.’ dedi. Ama kısmet işte, o kış okulum yandı ve ben bir daha asla o okula dönemedim.”

Müzik Serüveni ve İlk Adımlar

Okul hayatını tamamladıktan sonra, yeteneği ve ilgisi doğrultusunda müzik dünyasına adım atan Alpman, İlham Gencer’in de desteğiyle İstanbul Radyosu’nda program yapmaya başladı. 1949 yılında açılan İstanbul Radyosu’nda, ilk kez radyo programında şarkı söyledi ve kısa sürede dikkat çekti. “You Are Always In My Heart” adlı şarkıyı radyoda seslendiren Alpman, bu dönemi şu sözlerle anlatmıştı: “İlham’la bağımız hiç kopmamıştı. O sıralarda, 1949’da İstanbul Radyosu açıldı. İlham geldi, ‘Radyoda bize 15 dakika verdiler. Her çarşamba iki parça çalacağız. İki parça da sen söyleyeceksin.’ dedi. Apar topar radyo programlarına başladık. Derken gençliğin sevgilisi olduk mu? O sıralar İstanbul’da hiç Türk şarkıcı yok. İlk kadın şarkıcı Sevinç Tevs’di. Ona çok özeniyordum. Arkadan Rüçhan Çamay çıktı. Ben üçüncüyüm.'”

Sanatçının Sahne ve Kayıt Hayatı

İlk sahne deneyimi, Taksim Belediye Gazinosu’nda düzenlenen tıp balosunda gerçekleşti. Burada Arif Mardin’in yönlendirmesiyle caz şarkıları söylemeye başlayan Alpman, profesyonel sahne yaşamına 1952 yılında Yeşilköy Deniz Park Oteli’nde başladı. Üç ay sonra Kervansaray Gece Kulübü’nde sahne almaya devam etti. Türkiye’de kadın caz vokal geleneğini başlatan önemli isimler arasında yer alan Alpman, 1953 yılında evlendiği İlham Gencer’den iki çocuk sahibi oldu: Ayşe ve İlhan. Gencer’in kurduğu Çatı Gece Kulübü’nde sahne almaya devam etti ve ilk plağı olan “Sayanora/Passion Flower”ı 1959 yılında yayımladı. Ayrılık sonrası müzik kariyerine devam eden Alpman, İsveç’e giderek iki yıl boyunca İsmet Sıral Orkestrası ile, ardından başka caz gruplarıyla sahne aldı. Bu dönem, onun uluslararası caz sahnesinde de tanınmasını sağladı.

Türkçe Şarkılara Yöneliş ve Popülerlik

Türkiye’ye döndükten sonra, yabancı şarkıların Türkçe uyarlamaları moda olsa da, Alpman caz ve Türkçe şarkıları söylemeye devam etti. 1967 yılında Fecri Ebcioğlu’nun ısrarıyla uyarlamalara yöneldi ve “İnan Bana/Ayrıldık Yalnızım” adlı 45’lik plağıyla bu yeni akıma katkı sağladı. Ayrıca Sezen Cumhur Önal ile birlikte yaptığı birkaç 45’likte öne çıkan “Sensiz Olmam” şarkısı büyük ilgi gördü. Ancak, 1972 yılında seslendirdiği “Bir Başkadır Benim Memleketim” şarkısı, ilk başta pek ilgi görmedi. Fakat, 1974’teki Kıbrıs çıkarması sırasında TRT’de sıkça çalınmasıyla yeniden popülerlik kazandı ve büyük satış rakamlarına ulaştı. Bu şarkı, Mireille Mathieu’nun Fransızca versiyonuyla da tanındı ve Alpman’la özdeşleşti.

Filmler ve Seslendirmeler

Sanatçı, 1953’te “Aşk Izdırabdır” ve 1974’te “Tek Başına” filmlerinde rol aldı. Ayrıca, birçok şarkıya imza attı; bunlar arasında “İstersen”, “Sensiz Olmam”, “Tek Başına”, “Yanımda Olsan”, “Ben Varım”, “Ben Böyleyim” ve “Yaz Yağmuru” bulunmaktadır. Müzik onun yaşamında vazgeçilmez bir yere sahipti ve bir röportajında şu ifadeyi kullanmıştı: “Müzik insanın yaşamı, hayatı, kısacası her şeyidir. Müziksiz bir hayat olmaz, mutsuz da olsam mutlu da olsam müzik dinlerim. Yemek içmek ne ise müzik de o işte, bitmeyecek bir ihtiyaç, yaşamın sürmesi için gereken bir şey.”

Son Dönem ve Mirası

İki uzunçalar (longplay) kaydı bulunan Alpman, 1990 yılında İstanbul Yeniköy Bilsak Kulübü’nde yaptığı son profesyonel sahne performansını gerçekleştirdi. 2007 yılında İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) tarafından düzenlenen İstanbul Caz Festivali’nde “Yaşam Boyu Başarı Ödülü” ile onurlandırıldı. Sağlıklı yaşamını yitirdiği 20 Nisan 2012 tarihinde, 83 yaşında, akciğer yetmezliği nedeniyle hayata gözlerini yumdu. Müzik dünyasına kazandırdığı eserler ve unutulmaz performanslarıyla Türk caz ve pop müzik tarihinin en önemli isimlerinden biri olarak kabul edilir.